მირზა გელოვანი

1. LILITH [Mod] (Off)
[ 03 Oct 2013, 17:56 ]
ცნობილი ქართველი პოეტი მირზა გედეონის ძე გელოვანი დაიბადა 1917 წლის 2 მარტს თიანეთის რაიონში, სოფელ ნაქალაქარში. მისი წინაპრები სვანეთიდან ჯერ თელავში გადმოსულან, შემდეგ – თიანეთში. თიანეთში მირზას მამას იქაური ქალი, ევა მაჩურიშვილი შეურთავს ცოლად და საბოლოოდ თიანეთში დამკვიდრებულა. გედეონ გელოვანი რამდენიმე ხანს ნაქალაქარში მსახურობდა და მირზა აქ დაბადებულა. მისი მშობლები მალე ისევ თიანეთში გადავიდნენ საცხოვრებლად დ მირზამ ბავშვობა თიანეთში, მდინარე ივრის ლამაზ ნაპირებზე გაატარა.

მირზა ძალიან ცელქი ყოფილა. თურმე მირზას დებს ყოველთვის მიჰქონდათ ამბავი დედასთან მირზას ცელქობის შესახებ. დედაც ამის გამო სულ ტუქსავდა მას. იქამდე სანამ მირზა სკოლაში წავიდოდა, წერა-კითხვა იცოდა. მისი პირველი ლექსი მან მის დას, როენას მიუძღვნა:„ქათამი რომ კრუხად ჯდება, გამოჩეკავს წიწილებს, როენას რომ გავაბრაზებ, ნეტა ვისთან მიჩივლებს?“

მირზამ 1935 წელს დაამთავრა თიანეთის პედაგოგიური ტექნიკუმი. მცირე ხნით მასწავლებლობდა. მისი ლექსები 1935–იდან იბეჭდებოდა “ჩვენს თაობაში” და სხვა ჟურნალ–გაზეთებში. მირზას პირველი ლექსი “თეთრი მიწა” რაჟდენ გვეტაძემ დაბეჭდა თავის რომანში “ლაშაური საღამოები” (1935 წ.).

1936–39 ცხოვრობდა თბილისში, უმაღლეს სასწავლებელში არ შესულა, თავისუფალ მსმენელად დადიოდა უნივერსიტეტში. მუშაობდა გამომცემლობა “ფედერაციაში”, “საბჭოთა აფხაზეთის” რედაქციაში. 1939 წელს მწერალთა კლუბში უკვე პოპულარულ პოეტს ლიტერატურული საღამო მოუწყვეს, სადაც უკანასკნელად წაიკითხა თავისი ლექსები და ბალადები.

1939 წლის ნოემბერში წითელ არმიაში გაიწვიეს. “ჩემი გზა მილიონობით გზას მიჰყვება და არსად თავდება, რადგან მილიონების გზის დამთავრება არ შეიძლება. მე ის ზღაპრული მოყმე ვარ ყველგან რომ იპოვიდა საკუთარ ადგილს”- წერდა მირზა ფრონტიდან გამოგზავნილ ერთ-ერთ წერილში.

„მე შენი თმები დამაბრუნებენ“- ასე წერდა ომიდან მირზა თავის უმშვენიერეს მუზას, ნინო ახვლედიანს. თითქმის ყველა წერილში კი თავის ახლობლებს აიმედებდა:

„არ დამიღონდეთ… მე დავბრუნდები“…
„დაბრუნებით ტკივილებს წავშლი“…

მირზა ბელორუსიაში, მდინარე დასავლეთ დვინის გადალახვისას 1944 წელს მოკლეს, მეორე მსოფლიო ომის მიწურულს. მირზა გელოვანი მხოლოდ 27 წლის იყო.

ახლობლებს დიდხანს ეგონათ, რომ მირზას საფლავი დაკარგული იყო. სინამდვილეში ადგილობრივ მცხოვრებლებს მისი ცხედარი გაუპატიოსნებიათ და ჯერ ცალკე, შემდეგ კი ვიტებსკის ოლქის ბერენკოვიჩის რაიონის სოფელ სანიკის საძმო სასაფლაოზე დაუსაფლავებიათ. ამის შესახებ მხოლოდ 19 წლის შემდეგ გახდა ცნობილი. ბელორუსმა პიონერებმა მირზას დედას, ევა მაჩურიშვილს, 1963 წლის 13 ივნისს მისწერეს: „ჩვენ ტერიტორიაზე, სოფელ სანიკში არის სამხედრო სასაფლაო, სადაც დაკრძალულია თქვენი შვილი, მირზა გელოვანი“.

ამ დროს პოეტის დედა უკვე გარდაცვლილი იყო. იგი სიცოცხლის ბოლომდე ელოდა, რომ მირზა დაბრუნდებოდა, რადგან შვილის გარდაცვალების ცნობა ახლობლებს არ უჩვენებიათ. პოეტის ცხედრის საქართველოში გადმოსვენებაზე არავის უფიქრია.

მირზა ლიტერატურული ფსევდონიმია. მას ახლობლები რეზოს ეძახდნენ. თავის პირველ ლექსებს კი
„მზის კაცის “ ფსევდონიმით წერდა. მირზა გელოვანის პირველი ლექსი 1933 წლითაა დათარიღებული, უკანასკნელი 1944 წლით. სულ ათიოდე წელი გაგრძელდა მისი შემოქმედებითი ცხოვრება, მაგრამ მაინც მოასწრო საკუთარი ხმის პოვნა, თავისთავადი პოეტური სამყაროს შექმნა. ხალასი და ალალ–მართალი ლექსებით მირზა გელოვანმა თავისებური ხიბლი შემატა ქართულ ლიტერატურას. მისი საუკეთესო ლექსები მიძღვნილია სამშობლოსადმი, მშობელი ხალხისადმი (“თუშის ქალი წყაროზე”, 1936; “ფანდური”, 1938; “ცხრაკარა”, 1938; ბალადა “აონი”, 1937; “შავლეგო”, 1938 და სხვა). ომის პერიოდის ლექსებს გასდევს მძაფრი სულიერი ტკივილიც და გამარჯვების რწმენაც (“ძმათა საფლავთან”, 1941; “მელოდე”, 1942; “მთაწმინდიდან სმოლენსკამდე”, 1943; “დედას”, 1943; “ჩემი ლექსები”, 1944 და სხვა).

მისი რომანტიული ლექსები (განსაკუთრებით სამიჯნურო) გამოირჩევა ნათელი სახეებით, ლაკონიზმით, ემოციურობითა და ექსპრესიულობით. მირზა გელოვანი თავის უკანასჯნრლ მუზაზე, ნინო ახვლედიანზე, დაქორწინებას აპირებდა, მაგრამ ჯერ ჯარში გაიწვიეს, შემდეგ კი ომიც დაიწყო.

დამმარხე თოვლში, დამმარხე ქარში,
თორემ მომბეზრდა მიწა ბოროტი.
იჩქარე ვიდრე თოვლივით წავშლი
შენზე ფიქრებს და შენზე მოლოდინს.
(თოვლი)

აღიარება მოუტანეს ლექსებმა: “იჯექი წყნარად”, “მთვარე”, “შემოღამება საბადურზე”, “მახსოვს”, “ხრეშად დაცვივდა სიტყვები”, ასევე აღსანიშნავია პოემა “შავნაბადა” და სხვა. ომში წასული პოეტი დროდადრო სამშობლოში აგზავნიდა ნაჩქარევად დაწერილ ლექსებსა და წერილებს, რომლებშიც თბილისის მონატრება ჩანდა:

“წუხელ ვებრძოდი ცეცხლსა და ურაგანს
და საშინელი ბრძოლების ნისლში
მე მომეჩვენა, სადღაც, ჩემს უკან
აელვებული იდგა თბილისი”.

ფრონტიდან გამოგზავნილ ერთ-ერთ წერილში მირზა წერდა: “მჯერა: მე დავიბადე უდიდესი ძვრების მონაწილედ და ამ ომიდან, ამ გრიგალიდან დავბრუნდები გამარჯვებულ ლაშქართან ერთად. მოვივლი ყველა გრიგალებს და დავბრუნდები. ახალგაზრდა ვარ და იმედიანი. არ არის ტყვია, რომელიც მე მომკლავს, რადგან ჩემი ფესვები იმ ქვეყანაშია, რომელსაც ჰკლავდნენ და არ კვდებოდა, რადგან იმედიანი ვარ და იმედი ამარცხებს სიკვდილს. რადგან გამბედავი ვარ და სიცოცხლით მოთამაშე.”

გამოცემულია მირზა გელოვანის ლექსების კრებულები: “ლექსები” (1954), “შავნაბადა” (1956), “ცხრაკარა” (1960), “უბის წიგნაკიდან” (1964), “თეთრი მიწა”(1972), “ფრონტული ლექსები” (1975). 1973 წელს სიკვდილის შემდეგ მიენიჭა საქართველოს კომკავშირის პრემია. 1975 წელს – შოთა რუსთაველის სახელობის სახელმწიფო პრემია.
თბილისში არის მირზა გელოვანის ქუჩა. ვაჟა–ფშაველას პროსპექტზე, არის მირზა გელოვანის სახელობის ბიბლიოთეკა. თელეთში, თბილისის მახლობლად, დგას მისი ძეგლი. პოეტის საფლავი ისევ უცხო ქვეყანაშია

ლიტერატურა:

თბილისი. – ენციკლოპედია. – თბილისი, 2002 წელი.
საქართველო. – ენციკლოპედია. – თბილისი, 1997 წ.

მოამზადა თენგიზ ვერულავამ

[Pasuxi][Cit]|

7. LILITH [Mod] (Off)
[ 03 Oct 2013, 18:01 ]
მასკარადი
მსუბუქი ბინდი, თითქოს ჩურჩული,
ფრთხილი ნაბიჯით მომყვა კარამდის.
ბაღიდან ლურჯი, როგორც ურჩხული,
მხრებს მიჩვენებდა მე მასკარადი.
კართან სისველეს და შრიალს შორის,
შეხვედრას ჩვენსას იცრიდა ბაღი,
მე - აქილევსის ნიღაბით შავით,
შენ - უთეთრესი ლედის ნიღაბით.
ო, ეს შეხვედრა სხივს უარილოს
ვედრებასავით სულში შეიტანს.
თითქოს საარი, თითქოს ალილო,
დაგვღუღუნებდა მხრებთან ფლეიტა.
სცემდა მუსიკა ლამაზ კოსტუმებს,
გიჟ ცეკვებს, მკლავებს, გაღეღას ღილის,
მე მაგიჟებდა შენი დასტური,
მაგრამ ნიღაბი მიშლიდა ღიმილს.
ბოლოს დავშორდით... დათენთილს, დაღლილს,
დამრჩა სევდა და მხრებით დამჩრდილა,
და აქილევსმა დავტოვე ბაღი -
ქუსლში კი არა, გულში დაჭრილმა.
შენ კი სად წახველ? გულისნადები
ვის გავუმხილო, როგორც ვედრება,
ყოველდღიური მასკარადები
მიჰქრიან უხმოდ, შეუხვედრებლად.
მიჰქრიან, როგორც ირმის ფეხები
სტეხენ ღამეს და ისმის დგანდგარი.
დღეს ფერს და ხალისს დავესესხები
და მზესთან ერთად მთაზე ამდგარი
ვიყვირებ, რომ გზა გაწვა პირიქით,
რომ დღე შეხვედრის ჩვენიდან გარბის,
რომ დამეკარგა შენი ბილიკი
და მწამებელი წარაფი-წარბი.
ოცნების რხევა იმედებს შველის,
დავივლი ბაღებს, როგორც კულისებს.
არსად შემხვედება ნიღაბი შენი -
და უშენობა გამაგულისებს.
არსად შემხვდები... მაღალ პროფილებს
ქარი არხევს და ხეებს ანებებს,
არც შენზე ფიქრი მაკმაყოფილებს,
არც დღენი მოაქვთ შემოღამებებს.
მხოლოდ სურვილი შორით იალებს
და შეხვედრისთვის იმედს მიქეზებს
და ვამბობ: ზიზღი ყველა ნიღაბებს,
როგორც გათიშვის პირველ მიზეზებს.
[Pasuxi][Cit]|